Ruud Lubbers

04-06-2025

Ruud Lubbers

Als kind had ik het idee dat drie mannen het voor het zeggen in de wereld: Ronald Reagan, Michail Gorbatsjov én Ruud Lubbers. Dat wáren voor mij de leiders. Punt. Lubbers wás Nederland. Hij ís mijn politieke jeugd. Zijn borstelige wenkbrauwen, zijn scherpe stem, zijn altijd serieuze blik. En met – voor mijn idee – altijd met Hans van den Broek in zijn kielzog.

Maar wat voor leider was Lubbers nu eigenlijk? Met deze vraag in mijn achterhoofd begon ik aan de dikke biografie die Johan Merrienboer en Johan van Merriënboer en Lennart Steenbergen over hem schreven. Hoe scoorde Lubbers langs de meetlat van dienend leiderschap? Een korte analyse.

Laat ik beginnen met drie elementen waarin Lubbers goed scoorde als dienend leider.

Rentmeesterschap en toekomstgerichtheid
Lubbers was meer dan een politicus; hij zag zichzelf ook als hoeder van de toekomst. Hij sprak over grenzen aan groei, zette zich in voor het milieu en was een van de eersten die duurzaamheid op de politieke agenda zette: “In zijn latere leven profileerde hij zich steeds nadrukkelijker als pleitbezorger van duurzaamheid en milieu.”

Dit getuigde van rentmeesterschap – een essentieel aspect van dienend leiderschap: handelen vanuit zorg voor het grotere geheel en toekomstige generaties.

Toewijding aan het algemeen belang
Zijn inzet tijdens de economische crisis van de jaren tachtig was onmiskenbaar. Hij werkte dag en nacht, kende zijn dossiers als geen ander, en nam impopulaire maatregelen om Nederland uit het slop te halen: “Lubbers had een groot doorzettingsvermogen en gaf zelden toe aan politieke tegenwind.” Of ook: “Hij werkte dag en nacht, kende dossiers tot in detail en verwachtte dat ook van zijn ministers.”

Hij was in de woorden van velen een premier die zijn land diende. Niet uit ijdelheid, maar vanuit plichtsbesef.

Spiritueel en moreel bewustzijn
In zijn jaren na het premierschap, onder meer als Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen, werd de spirituele laag in zijn leiderschap duidelijker zichtbaar: “Als Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen benadrukte hij het morele en ethische aspect van leiderschap.”

Hij ontwikkelde een dieper bewustzijn van wat leiderschap werkelijk inhoudt: verantwoordelijkheid nemen voor kwetsbaren.

Maar eerlijk is eerlijk: Lubbers schoot op andere punten tekort als we hem toetsen op dienend leiderschap.

Dominantie en gebrek aan ruimte voor anderen
Lubbers was vaak de slimste in de kamer. Maar in plaats van die kennis in dienst te stellen van het team, gebruikte hij haar om te domineren: “Binnen zijn kabinet werd hij vaak als dominant ervaren; collega’s kregen weinig ruimte voor eigen initiatief.”

Dienend leiderschap vraagt ruimte maken voor anderen. Anderen laten groeien. Dat deed hij
zelden.

Niet luisteren, wel zenden
Een terugkerende klacht van collega’s was zijn gesloten stijl van communiceren. Hij hield lange monologen, luisterde weinig, en zette zijn wil door: “Lubbers hield lange monologen, waarin hij zijn gesprekspartners overweldigde met redenaties, maar weinig ruimte liet voor tegenspraak.”

Gebrek aan transparantie
Lubbers stond bekend om zijn verwarrende manier van spreken – zó verwarrend dat er zelfs een term voor werd bedacht: Lubberiaans: “Zijn taalgebruik was soms abstract en moeilijk te volgen, wat leidde tot het bekende begrip ‘Lubberiaans’.”

Open en duidelijke communicatie – een kernwaarde binnen dienend leiderschap – was niet zijn kracht.

Niet gericht op groei van mensen
Zijn ministers voelden zich vaak overvleugeld. Er is weinig bewijs dat hij actief investeerde in hun ontwikkeling of autonomie. “Hij nam besluiten zelfstandig, vaak zonder overleg, en corrigeerde ministers publiekelijk.”

Dat staat haaks op wat Robert Greenleaf als toetssteen voor dienend leiderschap ziet: “Groeien de mensen om je heen door jouw leiderschap”

Tussen macht en dienstbaarheid
Ruud Lubbers was een leider van zijn tijd. Sterk, strategisch, rationeel. Maar geen voorbeeld van relationeel, dienend leiderschap. Hij diende het land, maar had moeite zichzelf dienstbaar op te stellen tegenover zijn team. Hij had visie, maar beperkte empathie. Hij droeg verantwoordelijkheid, maar was niet de bouwer van mensen of gemeenschap.

En toch… hij blijft voor mij een indrukwekkende politiek leider. Iemand die mij als kind het eerste beeld van leiderschap gaf en waarnaar ik nu terugverlang wanneer ik naar de huidige politieke leiders in zowel Nederland als de rest van de wereld kijk. Geef mij dan maar Lubbers!

Ruud Lubbers; Een slag anders
Johan van Merriënboer en Lennart Steenbergen

Koop het boek hier